Sâm Ngọc Linh

Sâm ngọc linh là loại dược liệu có nhiều tác dụng tốt đối với sức khỏe con người như hỗ trợ chữa trị suy nhược cơ thể, tăng cường sinh lực, điều hòa huyết áp,…. Cách dùng sẽ là ngậm trực tiếp, pha trà, sắc, ngâm mật ong, ngâm rượu và hầm thuốc bắc để uống. Tuy nhiên, giá bán sẽ không thấp nếu chất lượng và rõ ràng về nguồn gốc xuất xứ.

• Tên gọi khác: Sâm Việt Nam, sâm K5 (sâm khu 5), cây giấu, sâm ngọc lĩnh, sâm trúc, củ ngải rọm con,….
• Tên khoa học: Panax Vietnamensis
• Họ: Cuồng cuồng – Araliaceae

Mô tả sâm ngọc linh

1. Đặc điểm nhận biết

Sâm ngọc linh có thể thích ứng, sinh trưởng và phát triển mạnh mẽ trong môi trường tự nhiên. Đồng thời, sở hữu nhiều điểm đặc biệt nên rất dễ nhận biết.

• Cây màu xanh lục hoặc tím, thân nhỏ và mọc thẳng đứng theo chiều hướng lên trên với độ dài 40 – 100cm và đường kính khoảng 4mm, nhiều nhánh, sống lâu năm.
• Hình dáng tương đối giống nhân sâm của Triều Tiên, khác biệt điển hình là thân cây có nhiều đốt và sẹo dài từ 0,5 đến 0,7cm. Ngoài ra, ở mỗi đốt có 1 lá và nhìn khá giống đốt của cây trúc.
• Trên đỉnh của thân là lá kép giống hình chân vịt với cuống dài 6 – 12mm, 3 – 5 nhánh, phiến hình trứng ngược rộng 3 – 4cm và dài 12 -15cm, lông phủ hai mặt và mép xuất hiện những khía hình răng cưa.
• Rễ mọc theo kiểu bò ngang dưới hoặc trên mặt đất với đường kính 1 – 2cm và nhiều củ, nhánh con.
• Quả mọc tại vị trí trung tâm của tán lá với chiều rộng 0,5cm và chiều dài 0,8 – 1cm. Màu sắc thì chuyển dần từ xanh sang xanh thẩm rồi vàng lục và cuối cùng là đỏ cam khi chín. Bên trong thường chứa 1 – 2 hạt và mỗi cây sẽ có khoảng 10 – 30 quả, tương đương 10 – 60 hạt.
• Trên 4 tuổi, sẽ có hoa mọc giữa các lá, hình tán đơn và thẳng so với thân cây với số lượng từ 60 đến 100 hoa. Mỗi hoa sẽ có cuống ngắn, 5 cánh, nhị 5, 1 vòi nhụy, nhị 5 và màu vàng nhạt.

2. Phân bố

Sâm ngọc linh phân bố chủ yếu ở miền trung của khu vực Trung Bộ Việt Nam với mật độ cá thể rất cao và tập trung nhiều nhất là ở bên dưới các tán rừng già của những nơi có độ cao từ 1.200 đến 2000m. Cây thường mọc thành đám dày dọc theo những con suối, trên nền đất nhiều mùn và ẩm ướt, địa điểm có nhiệt độ ban đêm 15 – 18 độ C và ban ngày 20 – 25 độ C.

Cụ thể, dễ dàng tìm thấy cây ở 3 tỉnh là Kom Tum (chân núi Ngọc Linh của huyện Đăk Tô, huyện Đắk Giây và huyện Tu Mơ Rông), Quảng Nam (núi Ngọc Lum Heo của huyện Phước Sơn, huyện Nam Trà My và đỉnh núi Ngọc Am), Lâm Đồng (núi Lang Biang của huyện Lạc Dương với độ cao 1.500 – 2.000m).

Ngoài ra, cây còn được nuôi trồng theo phương pháp invitro ở Đà Lạt với điều kiện tự nhiên có nhiều nét tương đồng với núi Ngọc Linh, nhưng cần nhiều thời gian để thích ứng và sinh trưởng, cũng như yếu, dễ bị bệnh và không đem đến giá trị ngang bằng những loại sâm tự nhiên.

Mặt khác, một số huyện và xã của Quảng Nam, Kom Tum cũng đã được cấp phép, hướng dẫn người nhân nuôi trồng cây theo quy mô lớn do có thổ nhưỡng và điều kiện khí hậu tương thích. Từ đó, giúp sâm ngọc linh đạt được hàm lượng dưỡng chất gần như tương đồng với sâm sinh trưởng ở môi trường rừng rậm tự nhiên.

3. Bộ phận dùng

Củ, rễ, rễ con và lá của sâm ngọc linh đều được dùng để làm dược liệu trong các bài thuốc cải thiện sức khỏe và chữa trị bệnh.

4. Thu hái, sơ chế, bảo quản

Sâm ngọc linh sẽ đâm chồi mới vào khoảng tháng 1. Sau đó, thân khí sinh trưởng để trở thành cây trưởng thành với 1 tán hoa. Đến khoảng tháng 5 – 7 thì nở hoa, kết trái và quả chín dần. Cuối tháng 10, thân khí sinh sẽ bắt đầu lụi tàn, rụng hết lá và để lại vết sẹo ở phần đầu của củ sâm rồi ngủ đông đến khoảng hết tháng 12.

Trong 3 năm đầu tiên, cây sẽ chỉ rụng đúng 1 lá nên củ sâm trên 3 năm tuổi sẽ có 1 vết sẹo. Sau đó, mỗi năm tiếp theo sẽ có thêm 1 vết sẹo khi cây rụng lá nên càng nhiều sẹo, sâm càng nhiều năm tuổi và càng nhiều giá trị. Thông thường, khi khai thác, người trong nghề sẽ chỉ chọn cây có từ 5 vết sẹo trở lên và thực hiện vào mùa đông để thu được sản lượng củ cao nhất, đầu tháng 8 nếu muốn có nhiều lá để làm dược liệu.

Sau khi thu hoạch, sâm sẽ được rửa sạch để loại bỏ tất cả bùn đất, bụi bẩn và vi khuẩn bám trên bề mặt rồi đem đi phơi khô. Cuối cùng là cho vào lọ thủy tinh, bao ni lông,… và bảo quản ở nơi thoáng mát, khô ráo, không gần nguồn nước để tránh ẩm mốc. Mục đích là giữ nguyên được chất lượng, tác dụng, không bị hư hỏng và sử dụng được trong thời gian dài.

5. Thành phần hóa học

Theo các tài liệu nghiên cứu, sâm ngọc linh chứa rất nhiều thành phần có tác dụng tốt trong việc cải thiện sức khỏe và chữa trị bệnh như:

• Rể củ và thân rễ chứa 52 loại hợp chất Saponin. Trong đó, hơn phân nửa là Saponin Dammaran theo kiểu Ocotilol với Saponin Triterpen, Majonoside-R2 cùng những loại Saponin khác như Rb1, Rc, Rb1, Rh2, Rb2, Rh1, Rd, Rg3, Rf, Rg2,….
• Lá chứa 19 Saponin Pammaran.
• 17 hợp chất Acid Amin nư Isoleucine, Lysine, Threonine, Phenylalanine, Methionine, Valine, Leucine,….
• 20 chất khoáng vi lượng (Co, Fe, K, Cu, Co,…) và các Vitamin (B2, B12, E,…).
• 7 hợp chất Polyacetylen.
• Lipid, Glucid và tinh dầu (0,1%).

Vị thuốc sâm ngọc linh

1. Tính vị

Sâm ngọc linh không độc và có vị đắng, được quy vào kinh Thận và Tâm.

2. Tác dụng theo góc nhìn của y học cổ truyền

Chưa có tài liệu đề cập.

3. Tác dụng theo góc nhìn của y học hiện đại

Theo góc nhìn của y học hiện đại, sâm ngọc linh có tác dụng tốt trong việc chữa trị suy nhược cơ thể, giúp ngủ sâu giấc và ăn ngon miệng, bổ sung nguyên tố vi lượng và khoáng chất cần thiết. Bên cạnh đó, giúp hệ tiêu hóa kích thích được chức năng hoạt động, tăng sức đề kháng và cung cấp cho cơ thể đầy đủ năng lượng. Đặc biệt thích hợp với người gầy yếu, còi xương, thiếu máu, suy dinh dưỡng, cao tuổi, mới vừa trải qua cơn ốm,….

Ngoài ra, sâm ngọc linh còn có những tác dụng sau:

• Thành phần Majonoside – R2 trong sâm giúp giải tỏa căng thẳng, phục hổi rối loạn các chức năng do stress, chữa trị suy nhược thần kinh, chống trầm cảm và tốt cho hệ thần kinh.
• Kháng khuẩn, kháng viêm – nhất là đối với khuẩn Streptococcus, làm dịu các cơn ho nhanh, ngăn ngừa hen suyễn tái phát, giảm đau họng và giúp người bệnh long đờm, dễ thở.
• Kích thích tạo ra nhiều tế bào tiểu cầu và hồng cầu bên trong cơ thể, giúp bổ máu, chữa trị bệnh suy tiểu cầu và thiếu máu.
• Thành phần Saponin trong sâm có tác dụng ức chế quá trình hình thành MDA, cơ thể chậm lão hóa, chống oxy hóa và giúp da đẹp, bản thân tươi trẻ.
• Giúp tăng huyết áp cho những người bị tụt huyết áp có nguyên nhân xuất phát từ việc mất máu, điều hòa huyết áp và tim mạch, chữa rối loạn nhịp tim. Song song đó, có tác dụng ngừa chứng xơ vữa động mạch, giảm lipid toàn phần, giảm cholesterol xấu và tăng cholesterol tốt.
• Giúp hoạt động của não bộ được kích thích với tuyến yên, điều hòa nội tiết tố bên trong cơ thể, nội tiết tố sinh dục được thúc đẩy sản sinh, tăng cường sinh lực.
• Giảm đau, giúp những khối u nhú đang phát triển bị ức chế, tiêu tan những tế bào lạ và tái tạo những tế bào mới, làm cho mầm mống của các tế bào ung thư bị ngăn chặn. Đồng thời, cải thiện hậu quả do xạ trị/hóa trị để lại (ngủ kém, chán ăn, tóc rụng, da khô, thiếu máu,…), giúp hệ miễn dịch được tăng cường, hỗ trợ kéo dài sự sống và giúp sức đề kháng được nâng cao.
• Hệ thần kinh được hỗ trợ, tăng cường khả năng vận động để linh hoạt hơn, tăng cường trí nhớ,…. Thích hợp để người cao tuổi dùng với mục đích ngăn ngừa bệnh lẫn, trí nhớ kém và hạn chế chứng hay quên.
• Giảm lượng đường huyết và hợp lực với những loại thuốc kháng sinh để hỗ trợ chữa trị bệnh tiểu đường.
• Cầm máu vết thương, chữa trị những bệnh liên quan đến đường tiêu hóa, chữa trị sốt rét, phục hồi vết thương,….

4. Cách dùng, liều lượng

Cách dùng thứ nhất: Ngậm trực tiếp

Chuẩn bị:

• Sâm tươi hoặc khô

Cách thực hiện:

• Sâm tươi rửa sạch để loại bỏ bùn đất, bụi bẩn và vi khuẩn. Sau đó, dùng dao cắt lấy 1 lát mỏng.
• Hoặc sử dụng 1 lát sâm khô.
• Cho sâm vào miệng ngậm trực tiếp đến khi tan hoàn toàn. Áp dụng cho người bị ốm, kén ăn, mắc bệnh hen suyễn, thở khó khăn, hô hấp kém hoặc bị bệnh tật lâu ngày.

Cách dùng thứ hai: Pha trà sâm

Chuẩn bị:

• Sâm ngọc linh
• Nước sôi

Cách thực hiện:

• Sâm đem rửa sạch, để ráo nước và cắt thành từng lát mỏng.
• Cho 1 – 2 gram sầm vào ấm cùng với nước sôi để hãm như đang pha trà (phần sâm còn lại đem đi bảo quản kĩ để dùng vào ngày hôm sau).
• Chờ khoảng 5 phút để hoạt chất trong sâm ra hết thì rót lấy nước để uống trong ngày. Tiếp tục thêm nước sôi hãm thêm vài lần đến khi nhạt thì ngưng và ăn phần bã.

Cách dùng thứ ba: Ngâm mật ong

Chuẩn bị:

• Sâm tươi
• Mật ong nguyên chất

Cách thực hiện:

• Sâm tươi đem rửa sạch để đảm bảo không còn vi khuẩn, đất cát và bụi bẩn tồn đọng bên ngoài.
• Để sâm ráo nước hoàn toàn rồi dùng dao cắt thành những lát mỏng đều nhau.
• Xếp sâm vào bên trong bình thủy tinh và cho mật ong vào vừa ngập để ngâm và dùng dần.
• Mỗi khi sử dụng sẽ cho vào miệng ngậm khoảng 3 đến 5 lát sâm ngâm mật ong để tăng cường sức khỏe và đạt được hiệu quả như mong muốn.

Cách dùng thứ tư: Ngâm rượu

Chuẩn bị:

• 500 gram tươi hoặc 100 gram sâm khô
• 2 – 3 lít rượu trắng (loại 50 độ)

Cách thực hiện:

• Sơ chế sâm sạch sẽ để loại bỏ vi khuẩn và phần bùn đất, bụi bẩn còn bám bên trên.
• Để sâm ráo nước rồi cho vào bình thủy tinh ngâm cùng với rượu trắng đã chuẩn bị.
• Sau khoảng 3 tháng có thể đem ra sử dụng với liều lượng tối đa là 50 – 100ml rượu sâm mỗi ngày. Phù hợp với nam giới cần tăng cường sinh lý, bồi bổ sức khỏe, mạnh gân cốt và phòng ngừa, hỗ trợ chữa trị một số bệnh lý. Riêng trẻ nhỏ, người cao tuổi, phụ nữ đang cho con bú và mang thai, mắc bệnh tim mạch, huyết áp và ung thư không nên dùng.

Cách dùng thứ năm: Sâm ngọc linh hầm thuốc bắc

Chuẩn bị:

• Sâm khô
• Thuốc bắc

Cách thực hiện:

• Sâm khô và thuốc bắc cho vào nồi hầm cùng một lượng nước vừa đủ với lửa hợp lí.
• Chờ đến khi hỗn hợp sắc lại thì lọc lấy nước uống để tăng cường hệ miễn dịch và sức đề kháng, bồi bổ cơ thể và hỗ trợ chữa trị bệnh tật. Thích hợp dùng cho người mới vừa ốm khỏi, người cao tuổi có cơ thể lão hóa, suy nhược hoặc mắc những bệnh nan y, người có sức khỏe không tốt, đang chữa trị ung thư.

Cách dùng thứ sáu: Sắc nước uống

Chuẩn bị:

• 5 gram lá sâm
• 0,5 lít nước

Cách thực hiện:

• Lá sâm rửa sạch và cho vào nồi nấu cùng lượng nước đã chuẩn bị.
• Đun sôi hỗn hợp trong khoảng 15 phút thì tắt bếp và lọc lấy nước uống.
• Ngoài ra, lá sâm cũng có thể ngâm rượu trong 1 tháng hoặc hãm trà để thưởng thức mỗi ngày.

Lưu ý khi dùng sâm ngọc linh

Sâm ngọc linh là loại dược liệu an toàn, lành tính và không gây ngộ độc khi sử dụng với liều lượng hợp lí và có cách dùng đúng, hoặc tuân thủ hoàn toàn theo sự chỉ dẫn của bác sĩ/thầy thuốc/chuyên gia. Bên cạnh đó, sâm phù hợp với đa số người trưởng thành, nhưng tốt nhất trước khi ngậm trực tiếp, pha trà, ngâm rượu, ngâm mật ong, hầm thuốc bắc, sắc uống thì bạn nên tìm hiểu thật kĩ thông tin để không gặp tác dụng phụ và đem đến những hiệu quả cao nhất cho sức khỏe.

Tuy nhiên, trong quá trình sử dụng, bạn cần lưu ý một số điều sau đây:

• Sâm có thể xảy ra phản ứng tương tác với một số loại thuốc tây nên nếu dùng kết hợp, phải tham khảo ý kiến của bác sĩ không làm ảnh hưởng đến kết quả chữa trị bệnh khác và bảo vệ tốt cho sức khỏe của bản thân.
• Không lạm dụng sâm để tránh tác dụng ngược, chỉ nên dùng đúng liều lượng và tần suất trong ngày. Bởi sâm thường cho hiệu quả từ từ nên đòi hỏi bạn phải kiên trì, không nôn nóng làm sai hướng dẫn hoặc phương pháp.
• Phụ nữ có thai hoặc đang cho con bú, trẻ nhỏ,… cần cẩn trọng hoặc không nên dùng nếu không thật sự cần thiết hoặc không được chỉ định, bởi có thể xảy các phản ứng dị ứng ngoài ý muốn hoặc cơ thể bị ảnh hưởng không tốt.

Giá bán sâm ngọc linh

Nhu cầu sâm ngọc linh tại thị trường Việt Nam ngày càng cao nên giá bán tại hầu hết thời điểm là không thấp. Đồng thời, phụ thuộc khá nhiều vào nguồn gốc xuất xứ, kích thước và tuổi của sâm. Khi mua, bạn phải lựa chọn những địa chỉ uy tín để đảm bảo chất lượng và tránh bị người khác lợi dụng – cung cấp sâm giả gây thiệt hại về kinh tế và ảnh hưởng không tốt đến sức khỏe trước, trong và sau thời gian sử dụng.

Hiện tại, giá sâm tự nhiên được thu hoạch tại vùng Quảng Nam và Kom Tum là:

• Loại 3 củ: 200 triệu đồng/kg
• Loại 4 – 5 củ: 90 triệu đồng/kg
• Loại 8 – 10 củ: 60 triệu đồng/kg
• Loại 15 – 20 củ: 55 triệu đồng/kg
• Loại 30 củ trở lên: 30 triệu đồng/kg

Riêng sâm được trồng sẽ có giá bán thấp hơn, nhưng vẫn có thể đảm bảo đem đến những tác dụng tốt đối với sức khỏe con người. Hơn thế nữa là chủ động về mặt sản lượng, ít khan hiếm và có thể đáp ứng kịp thời nhu cầu của bạn vào hầu hết khoảng thời gian trong năm. Cụ thể như sau:

• Loại 3 củ: Không có giá cụ thể
• Loại 4 – 5 củ: 60 triệu đồng/kg
• Loại 5 – 7 củ: 70 triệu đồng/kg
• Loại 8 – 10 củ: 65 triệu đồng/kg
• Loại 10 – 12 củ: 55 triệu đồng/kg
• Loại 20 – 30 củ: Giá tùy thuộc đơn đặt hàng
• Loại 30 củ trở lên: Giá tùy thuộc đơn đặt hàng

Lưu ý: Giá sâm được đề cập trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo, bởi thay đổi liên tục và không cố định. Lí giải điều này, các nhà cung cấp cho biết việc trồng, thu hoạch,… sâm sẽ chịu sự quản lý của UBND các tỉnh và sự giám sát chặt chẽ của những đơn vị chủ quản nên không được thu hoạch bừa bãi nên mỗi mùa chỉ cho ra một số lượng nhất định. Bên cạnh đó, những củ sâm lâu năm, kích thước lớn và hình dáng vượt trội sẽ có giá trị cao hơn rất nhiều lần.

Tóm lại, sâm ngọc linh rất tốt cho sức khỏe nhưng phải luôn được dùng đúng cách và không lạm dụng sử dụng liều lượng vượt quá mức cho phép. Song song đó, khi mua bạn phải kiểm tra thật kĩ về chất lượng và nguồn gốc xuất xứ, cũng như nhờ nhà cung cấp đầy đủ thông tin và tư vấn, giải đáp mọi thắc mắc để có thêm cơ sở đưa ra lựa chọn chính giác và đáp ứng được nhu cầu.